Dzieje parafii stryszowskiej

Stryszów w XV wieku nie posiadał własnego kościoła, -wieś należała do parafii w Kleczy. Kościół w Stryszowie został zbudowany prawdopodobnie na przełomie XV/XVI wieku. Nie znany jest dokładny rok jego powstania, ani też nazwisko fundatora, którym mógł być jeden z ówczesnych właścicieli Stryszowa. Z chwilą wybudowania kościoła została utworzona parafia stryszowska, która należała do dekanatu zatorskiego. Do nowo utworzonej parafii należały wsie: Stryszów, Dąbrówka, z przysiółkami Ostałowa i Zagórze, Marcówka, Zakrzów, Stronie i Leśnica. Wsie te leżały na jednej linii od rzeki Skawy na zachodzie po rzeczkę Skawinkę na wschodzie, przepływającą u zachodnich stóp góry Lanckorońskiej. Przynależność tych wsi do parafii stryszowskiej poświadczona jest w źródłach dziejowych i dokumentach powizytacyjnych. Z rejestru poborowych z 1581 roku, zawartego w źródłach dziejowych możemy w przybliżeniu obliczyć liczbę ludności parafii stryszowskiej w drugiej połowie XVI wieku (licząc przeciętnie po 5 osób na rodzinę).
Striszow -15 łanów kmiecych, 1 czynszownik, 7 zagrodników z rolą, 10 zagrodników bez roli, 1 komornik z bydłem, 3 komorników bez bydła, 3 rzemieślników, 1 rzeźnik. Około 200 osób.
Stronie – 8 łanów kmiecych, 2 komorników z bydłem, 2 rzemieślników. Około 60 osób. Lesznica -3 1/2 łanów kmiecych, 2 zagrodniki bez roli. Około 25 osób.
Zakrzów – łanów kmiecych 8/21, 3 komorniki bez bydła. Około 50 osób.
Marczowska – łanów kmiecych 6/21, 6 komorników bez bydła.
Około 60 osób.
Dąmbrowska i Ostalowska, Zagórze – łanów kmiecych 5, zagrodników bez roli 3, komorników bez bydła 1.
Około 45 osób.
W drugiej połowie XVI wieku parafia stryszowska mogła liczyć około 450 osób. Liczba ta na przestrzeni lat stale wzrasta, o czym świadczy ilość osób przystępujących do spowiedzi i komunii wielkanocnej tej parafii, według danych zawartych w sprawozdaniach powizytacyjnych i zapisach w kronice parafialnej.
W latach 1846 – 1849 liczba ludności w parafii gwałtownie spadła. W okresie tym parafię stryszowską i całą najbliższą okolicę dotknął głód, spowodowany nieurodzajem, wylewami rzek oraz epidemią cholery i tyfusu. Starsi mieszkańcy do tej pory wskazują miejsce w lesie, które było przeznaczone na pochówek ludzi zmarłych na epidemię, gdyż nie chowano ich na cmentarzu przeznaczonym dla wszystkich. W końcu XIX wieku liczba ludności w parafii zwiększyła się prawie dziesięciokrotnie w porównaniu z końcem XVI wieku i wyniosła około 4388 osób, w tym: Stryszów 1694, Marcówka 414, Dąbrówka 434, Lesnica 293, Stronie 756, Zakrzów 787.
Dokument wizytacji z 1598 roku, przeprowadzonej przez archidiakona krakowskiego, Krzysztofa Kazimierskiego, podaje: “We wsi Stryszów jest drewniany kośćół pod wezwaniem św. Mikołaja, biskupa i wyznawcy. Kościół ten posiada 4 ołtarze, a doroczny odpust odbywa się w pierwszą niedzielę po święcie św. Łukasza ewangelisty. Prawo patronatu nad kościołem należy do Adama Suskiego. Kościół ten posiada tytułem uposażenia rolę ciągnącą się od plebani aż do granic wsi Marcówka, szerokości około 50 zagonów, dalej ma jeden staw, ale ten trzymany jest przez dziedzica wsi, dziesięcinę snopową z ról folwarcznych, lecz zatrzymywaną także przez dziedzica. Meszne ze Stryszowa w wysokości 77 ćwiertni żyta i tyleż owsa; zaś ze wsi królewskiej Zakrzowa 28 ćwiertni żyta i tyleż owsa; ze wsi Stronie 39 ćwiertni żyta i tyleż owsa; ze wsi Dąbrówka 28 ćwiertni żyta i tyleż owsa; pobiera również meszne od poszczególnych zagrodników po l groszu, ze wsi Leśnicy od poszczególnych kmieci otrzymuje mesznego po 2 grosze. Proboszcz posiada dom mieszkalny, ale już poniszczony z ogrodem, ma dom z ogródkiem dla nauczyciela szkoły parafialnej, pełniącego obowiązki organisty, któremu poszczególni kmiecie płacą po 4 grosze rocznie”.
Kolejne wizytacje z lat 1617, 1645, 1663, 1670, 1679, 1708, 1729, prócz opisu wystroju i wyposażenia kościoła podają pewne zmiany i nowości, jakie zachodziły w uposażeniu proboszcza kościoła stryszowskiego. Pierwszy drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja, spłonął doszczętnie z całym wyposażeniem w 1739 roku, o czym wspomina wizytujący parafię w 1748 roku: “Ecclesioa huius villae parochialis quondam tota lignea anno 1739 cum tota sua supellectili penitus igne combusta”. W jego miejsce już w roku 1742 został wzniesiony przez dziedzica Stryszowa Kazimierza Wilkońskiego, przy pomocy licznych dobrodziejów nowy kościół z kamienia. Nowy kościół był wizytowany po raz pierwszy w 1748 roku. Dokument wizytacyjny określa położenie wsi Stryszów, a potem opisuje wystrój nowego kościoła. “Kościół posiadał 3 ołtarze: główny z wizerunkiem Niepokalanego Poczęcia Panny Maryi, a w górnej Jego kondygnacji obraz św. Kazimierza (patrona Kazimierza Wilkońskiego) oraz dwa boczne ołtarze, z których lewy jest poświęcony św. Mikołajowi, patronowi poprzedniego kościoła. Koło głównego ołtarza jest murowana zakrystia z żelazną kratą. Pod chórem znajduje się grób dziedziców Stryszowa i wybitniejszych parafian. Kościół ma dach kryty gontami, od strony południowej stoją dwie wieże, a w jednej z nich wiszą 3 dzwony różnej wielkości. Dzwony te biją 3 razy dziennie na modlitwę i raz w razie burzy. Kościół ma kamienną posadzkę, prowadzą do niego dwa wejścia, posiada 2 wygodne konfesjonały, ma nowo sprawione organy z 9 piszczałkami i pięknie rzeźbioną ambonę. Dalej dokument podaje wyposażenie kościoła w naczynia, szaty, przybory liturgiczne oraz uposażenie kościoła i proboszcza”. Nowy kościół otrzymał za patrona św. Jana Kantego, którego relikwie otrzymał w 1767 roku od biskupa sufragona krakowskiego Franciszka Potkańskiego. Zachował się
w parafii dokument wydany w Krakowie dnia 26 sierpnia 1767 roku mówiący o przekazaniu relikwii. W kancelarii parafialnej przechowywana jest także metalowa pieczęć kościoła z 1806 roku, z wizerunkiem św. Jana Kantego w środku z napisem ” St Loannes Cantius 1806″, oraz z napisem w otoku:”Sigillum ecclesiae parochialis Strzyzoviensis diaecesis Tarnoviensis decanatus Scavinensis”.
W kościele są epitafia: Jana Gorczyńskiego (1797-1874), dziedzica Stryszowa i Dąbrówki, który rozbudował obecny kościół, Marii z Czaykowskich
Gorczyńskiej (1830-1904), również dobrodziejki tego kościoła i Franciszka Lubieńskiego (1859-1915), dziedzica Stryszowa i Dąbrówki, także dobrodzieja tego kościoła. Kościół stryszowski znany jest z działalności przy nim Bractwa Panny Maryi Pocieszenia. Jak wynika z dokumentów i Księgi bractwa, które przechowywane są
w kancelarii parafialnej, zostało ono u fundowane przez dziedzica Stryszowa Aleksandra Miczowskiego w 1668 roku, a erygowane w 1687 roku dekretem biskupa krakowskiego Jana Małachowskiego. Analizując spis członków Bractwa dochodzimy do wniosku, że swoim zasięgiem obejmowało nie tylko parafię stryszowską ale także sąsiednie. Wieś Stryszów wraz z przysiółkami zdobią liczne kapliczki wotywne i figury przydrożne, pochodzące głównie z XIX wieku, fundacji jej mieszkańców. Kaplica cmentarna z początku XIX wieku; w barokowym ołtarzu do niedawna znajdowała się cenna późnogotycka płaskorzeźba, ze szkoły Wita Stwosza ” Modlitwa w Ogrojcu”. Obecnie rzeźba ta, w obawie przed kradzieżą jest umieszczona
w jednym z ołtarzy w kościele. W podziemiach kaplicy spoczywają prochy rodziców i brata długoletniego proboszcza Stryszowa Ludwika Andrusikiewicza, który był także w pierwszej połowie XIX wieku dziekanem suskim. Brat proboszcza to Jan Kanty Andrusikiewicz, przywódca powstania chochołowskiego w 1846 roku przeciwko Austrii. W pobliżu stacji kolejowej jest zbudowana w 1819 roku duża, murowana kaplica, zwieńczona kamienną latarnią. Wewnątrz w ołtarzu kamienna kopia gotyckiej rzeźby z kaplicy cmentarnej. Na przysiółku “Ligoczyzna” jest kaplica z roku 1822, podobna do tej z 1819. Wewnątrz posążek św. Stanisława. Należy także wspomnieć o kamiennych figurach przydrożnych; posąg św. Wojciecha na postumencie z 1768 roku, Chrystusa Nazareńskiego na kręconej kolumnie z 1826 roku, Pieta na kolumnie z 1826 roku, Matki Bożej na słupie z płaskorzeźbami św. Rozalii i Chustą św. Weroniki z 1836 roku.
Na podstawie sprawozdań wizytacyjnych i dokumentów kancelarii parafialnej można wymienić nazwiska proboszczów, którzy w szczególny sposób wyróżnili się w swej pracy duszpasterskiej w tej parafii; ks. BłażejKarpiński, który wybudował drewniany kościół w Zakrzowie w 1720 roku. Ten zabytkowy kościół, okaz miejskiego budownictwa sakralnego, został przeniesiony w 1948 roku na góralskie osiedle Harenda koło Zakopanego. Długi okres pasterzował w kościele stryszowskim ks. Wojciech Rzepecki (1729-1758), ks. Kazimierz Jachimowski (1818-1848), którego kamienna płyta nagrobna, wbudowana jest w ścianę przedsionka kościelnego. Ks. Ludwik Andrusikiewicz był proboszczem w Stryszowie 47 lat(1848-1896), będąc równocześnie wicedziekanem suskim, był tu proboszczem ks. Jan Figwer (1902-1931). Za zasługi w pracy duszpasterskiej dla ks. Andrusikiewicza i ks. Figwera wdzięczni parafianie ufundowali tablice pamiątkowe, które są wmurowane w wewnętrzną prawą stronę kościoła. Na specjalne wyróżnienie zasługuje jako męczennik za sprawę narodową bohaterski ks. Stanisław Źeliwski, który aresztowany w 1942 roku przez gestapo, został osadzony w obozie zagłady w Oświęcimiu, gdzie zginął 8 lutego 1943 roku. Dla upamiętnienia jego męczeńskiej śmierci, parafianie wmurowali tablicę pamiątkową w zewnętrzną stronę kościoł. Należy tutaj wspomnieć ostatnio zmarłego proboszcza Stryszowa, ks. Stanisława Mydlarza, który przez wiele lat troszczył się o życie duchowe swoich parafian i dbał o potrzeby kościoła. Nie sposób nie wspomnieć w tej galerii zasłużonych proboszczów stryszowskich, do niedawna urzędującego proboszcza ks. Józefa Zielińskiego, który nie tylko dbał o życie religijne parafian, ale także o wygląd kościoła, plebani, cmentarza i całego otoczenia kościelnego. Dał się poznać jako dobry organizator prac remontowo – budowlanych, co dodaje blasku świątyni stryszowskiej. Parafia stryszowska na początku XX wieku znacznie zmniejszyła swój zasięg. Ludność Stronia, Zakrzowa, Leśnicy podjęła starania w Kurii Biskupiej o odłączenie tych wsi od Stryszowa i utworzenie samodzielnej parafii w Zakrzowie.
W 1897 roku kościół w Zakrzowie został obsadzony przez osobnego administratora, a na mocy dekretu z dnia 30 lipca 1907 roku, wydanego przez ordynariusza krakowskiego, kardynała Jana Purzynę, utworzona została samodzielna parafia w Zakrzowie. Od parafii w Stryszowie odłączono 3 wsie: Zakrzów, Stronie, Leśnice. Liczba ludności w parafii spadła prawie o połowę. Dokument ten mówił także o podziale dotychczasowego majątku parafialnego. W 1966 roku od parafii stryszowskiej odłączono Marcówkę i przyłączono do parafii w Zembrzycach. W grudniu 1970 roku, dekretem kardynała Wojtyły, został wydzielony z parafii w Mucharzu przysiółek Ostałowa Dąbrowska i przyłączony do parafii w Stryszowie. Odtąd parafia Stryszów obejmuje 2 wsie: Stryszów i Dąbrówkę z przysiółkiem Ostałowa.
Tak na przestrzeni lat, obszar parafii, która u zarania swego powstania obejmowała 6 wsi, skurczył się w ciągu XX wieku do 2 wsi.

mgr Jadwiga Bal